Niezależne organizacje pozarządowe są jednym z filarów społeczeństwa obywatelskiego. Choć formalnie nie należą do sektora publicznego, to ich rola w funkcjonowaniu państwa – zwłaszcza w Polsce – jest nie do przecenienia. Od lat 90. XX wieku wyraźnie widoczny jest rozwój trzeciego sektora, który w wielu obszarach uzupełnia luki pozostawione przez system publiczny. Warto zastanowić się, skąd wynika ta potrzeba, jak zmieniało się otoczenie społeczno-gospodarcze w Polsce oraz jakie organizacje miały największy wpływ na rozwój i wsparcie obywateli tam, gdzie państwo nie zawsze dawało radę.
Transformacja ustrojowa i narodziny trzeciego sektora
Lata 90. XX wieku to okres fundamentalnych przemian w kraju. Po dekadach centralnie sterowanej gospodarki i silnie zbiurokratyzowanego aparatu państwa Polacy wreszcie odzyskali wolność gospodarczą oraz możliwość tworzenia organizacji niezależnych od wpływów czy interesów partii kontrolowanej przez Sowietów. Transformacja ustrojowa przyniosła jednak nie tylko wolność, ale również poważne wyzwania – bezrobocie, ubóstwo, problemy mieszkaniowe, niewydolność służby zdrowia czy braki w opiece społecznej. A do Unii Europejskiej było nam jeszcze daleko.
Właśnie w tym czasie zaczęły powstawać organizacje pozarządowe, które nie tylko reagowały na konkretne, bieżące potrzeby społeczne, ale też aktywnie wspierały państwo w budowie nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego. NGO-sy wypełniały lukę pomiędzy oczekiwaniami społecznymi a możliwościami raczkującej administracji publicznej.
Obszary, w których NGO-sy są niezastąpione – przykłady
- Pomoc społeczna i przeciwdziałanie wykluczeniu
Organizacje od lat wspierają osoby w kryzysie bezdomności, niedożywienia i ubóstwa. W wielu gminach w całym kraju to właśnie NGO-sy docierają tam, gdzie urzędy nie mają wystarczających zasobów, elastyczności albo zaufania społecznego.
- Edukacja i wsparcie dzieci oraz młodzieży
Organizacje pozarządowe odgrywają ważną rolę w rozwoju kompetencji młodych ludzi, ochronie ich praw oraz wspieraniu w sytuacjach kryzysowych. NGO-sy często tworzą innowacyjne programy edukacyjne i terapeutyczne, których system publiczny nie jest w stanie zaoferować na tak dużą skalę.
- Ochrona zdrowia i wsparcie osób walczących z chorobami
Wiele NGO-sów znacząco wspiera system ochrony zdrowia, dostarczając sprzęt medyczny, organizując akcje profilaktyczne i wspierając pacjentów oraz ich rodziny.
- Prawa człowieka i wsparcie mniejszości
Organizacje działające na rzecz wolności obywatelskich, równości oraz ochrony grup narażonych na dyskryminację pełnią ważną rolę w monitorowaniu działań władzy i reagowaniu na naruszenia prawa.
Dlaczego NGO-sy są niezastąpione w nowoczesnej demokracji?
Organizacje pozarządowe mają kilka cech, które czynią je wyjątkowymi partnerami i uzupełnieniem dla sektora publicznego:
- elastyczność działania – zdecydowanie mniejsza biurokracja (lub jej całkowity brak) sprawia, że NGO-sy zwykle szybciej reagują na zmieniające się potrzeby społeczne,
- bliskość ludzi – często działają lokalnie, mają bezpośredni kontakt z potrzebującymi i bywają lepiej odbierane niż instytucje publiczne,
- eksperckość – wiele NGO-sów zatrudnia wyspecjalizowaną kadrę ekspertów i wolontariuszy z ogromną wiedzą, pasją oraz misją,
- zaufanie społeczne – dzięki transparentności i wiarygodności zyskują zaufanie darczyńców, grantodawców oraz samych beneficjentów,
- finansowanie konkretnych działań i jasno określonych celów ze środków głównie prywatnych – dofinansowania od państwa czy 1,5% podatku stanowią raczej mniejszość, jeśli chodzi o źródła finansowania,
- polityczność w sensie wpływu na życie publiczne – NGO-sy często zajmują stanowisko wobec ważnych kwestii społecznych, działają jako rzecznicy i wpływają na debatę publiczną, przez co mają realny wpływ na kształt polityki – nie tyle partyjnej, co obywatelskiej.
NGO jako partner w budowie silnego państwa
Państwo bez sprawnie działającego trzeciego sektora traci elastyczność, ludzki wymiar i zdolność do realnej zmiany tam, gdzie biurokracja zamyka drzwi, zamiast je otwierać przed obywatelami. NGO-sy nie zastępują instytucji publicznych, ale je uzupełniają, inspirują do zmian i kontrolują, pełniąc funkcję społeczną o ogromnym znaczeniu.
W biurze rachunkowym Frux rozumiemy, jak ważne jest profesjonalne wsparcie w zakresie księgowości dla fundacji czy stowarzyszeń. Wspierając NGO-sy w ich misji, pomagamy im skupiać się na tym, co najważniejsze – służbie ludziom i budowie lepszego społeczeństwa.